استرس چیست؟ استرس را بهتر بشناسیم
همه ی ما انسان ها واژه ی استرس را شنیده ایم و در زندگی روزمره خود از آن استفاده می کنیم. استرس کلمه ای است که از یک سن به بعد در زندگی افراد بسیار کاربرد دارد. مثلا: از سنین خیلی پایین در مدرسه، کلاس های زبان یا ورزشی و بعد از آن کلاس های کنکور، دانشگاه یا محیط کار و خیلی جاهای دیگری شبیه به این موارد ممکن است روزی چند بار این کلمه را به کار ببریم. حالا آیا واقعا استرس به همان میزان که آن را به کار می بریم کاربرد دارد؟ آیا در همه ی مواردی که می گوییم استرس داریم از حالت درستی استفاده می کنیم؟ آیا استرس فقط به شکل بد و مخرب در دنیای ما وجود دارد؟ آیا استرس انواع مختلفی دارد؟
همراه من باشید تا توی این مقاله با هم کمی استرس رو کاوش کنیم.
ریشه کلمه استرس
اگر بخوهیم از تاریخچه این کلمه صحبت کنیم باید به شما بگویم استرس قبل از اینکه یک واژه مفهومی و پرکاربرد در علم روانشناسی و پزشکی باشد، واژه ای در حوزه ی علوم مهندسی بوده است. استرس در علم مهندسی به معنی فشار شدیدی که به یک ماده وارد می شود و باعث تغییر شکل آن می شود. اگر این واژه را به همین معنا در علم روانشناسی تعبیر کنیم، می توانیم به فشار شدیدی که به ما وارد می کند و در نهایت باعث تغییرات روحی و حتی جسمی در ما می شوند پی ببریم.
تعریف استرس
استرس در واقع حالتی از واکنش یک شخص به یک واقعه یا یک حالت حسی است که را می تواند در اثر فاکتور های مفید مثل هیجان برای انجام کار های جدید، تولید یک محصول جدید و چیزی شبیه به این باشد. یا می تواند در اثر فاکتورهای منفی مثل احساس حقارت، کمبود، عدم توانمندی و مواردی از این قبیل باشد. پس در نتیجه استرس به طور کلی دارای دو بخش مفید و مضر است که در قسمت بعدی به آن خواهیم پرداخت، اما قبل ازصحبت راجع به این موضوع مسئله ای دیگر را برای شما توضیح می دهیم. استرس در زمینه ی مفهومی غالبه به دو شکل در ما بروز می کند.
یک شکل آن درونی است و در نتیجه ی عواملی که در وجود ماهست بروز می کند و ما از لحاظ ذهنی با چیزی تنش زا درگیر هستیم، و تحت فشار روانی هستیم. مثلا نمی توانیم درست تمرکز کنیم.
حالت دوم شکل بیرونی استرس هست که به عوامل بیرونی و محیطی بستگی دارد مثلا اتفاقی در محیط می افتد و باعث وارد شدن استرس در وجود ما می شود.
حالا اگر بخواهیم همه ی مفاهیم بالا را در غالب یک جمله جامع و کامل برای استرس جمع بندی کنیم می توانیم بگوییم:
قرار گرفتن یک فرد در موقعیت فیزیکی یا احساسی، که فرد احساس می کند که الزاماتی که در دست دارد مثل امکانات، اختیارات، قدرت ها، منابع و نیاز هایش بسیار کمتر از منابع فردی، اجتماعی و انتظارات و خواسته هایی است که از او دارند.
استرس زا چیست؟
دانشمندان علوم رفتاری پدیده ای که منجر به به شروع یک واکنش پر استرس و تنش زا شود را استرس زا می نامند. در اینجا تعبیر دیگری از استرس را می توان به این شکل تعریف کرد: استرس همان چیزی است که فرد در واکنش به یک استرس زا تجربه می کند. جالب است بدانید که موقعیت های واحد برای افراد واحد استرس زا نیست. برای مثال شخص <الف> ممکن است از رفتن به مطب دکتر بترسد و این موضوع را اتفاقی پر استرس تلقی کند در حالی که شخص <ب> به هیچ وجه چنین مشکلی نسبت به مطب دکتر ندارد. این موضوع در نشانه های جسمی نیز صدق می کند و علائم جسمی که افراد نسبت به استرس زا ها می دهند متفاوت است حتی اگر استرس زا برای دو شخص یکسان باشد. برای مثال شخص الف ممکن است دچار خشم، افسردگی، اضطراب شود؛ در حالی که شخص ب نشانه های دیگری همچون سردرد، گرفتگی قفسه سینه، ناراحتی های معده یا تنش عضلانی را تجربه کند.
استرس مثبت و منفی چیست؟
روانشناسان بر این عقیده هستند که اگر انسان ها استرس را بشناسند بهتر و مفهوم آن را درک کنند، می توانند روند زندگی خود را بهتر و مفید تر جلو ببرند و روحیه ی شادتری خواهند داشت. این موضوع به دلیل وجود استرس مثبت و شناخت تفاوت های آن با استرس منفی اتفاق می افتد. قبل از اینکه برای شما استرس مثبت و منفی را توضیح دهم باید بگویم که وجود استرس در زندگی هر فرد عاملی مؤثر و تأثیر گذار است که می تواند عامل رشد یا بازدارنده باشد احتمالا می پرسید چرا؟ تصور کنید شما قرار است در آزمون مهمی مثل کنکور، آزمون استخدامی یا چیزی شبیه به این ها شرکت کنید و اگر شما استرس و نگرانی برای شرکت در آن آزمون نداشته باشید در نتیجه نیروی محرکه ای برای خواندن و تلاش برای موفقیت در آن آزمون در وجود شما نیست. نتیجه این موضوع عدم قبولی شما در آزمون می شود چرا که شما آزمون را نخوانده اید و تلاشی برای آن نکرده اید، پس استرس گاها مفید و لازم است.
گاها اگراسترس مثبت خیلی تشدید شود و بیش از حد باشد می تواند تبدیل به استرس منفی نیز شود. در اینجا می توانم تعریف دیگری از استرس برای شما بگویم:
استرس در واقع نوعی پاسخ به رخداد های ناگهانی، تغییرات غیر منتظره، تحریکات خارجی، نیاز های فردی و فشار های ناشی از زندگی روزمره می باشد. که این موارد می توانند باعث ایجاد تنش، نگرانی و ترس و مواردی از این دست شوند. و اینجاست که درک می کنیم اگر استرس را بلد باشیم می توانیم در هنگام این رخداد ها با پاسخ درست استرس خود را به سمت مثبت هدایت کرده؛ و از آن به بهترین شکل استفاده کنیم.
تفاوت استرس منفی و استرس مثبت در چیست؟
استرس های مثبت و منفی دقیقا دو قطب مخالف یکدیگر هستند. کاملا بر عکس یکدیگر هستند و عملکرد متضاد یکدیگر دارند.
استرس مثبت
- سازنده است
- قابل کنترل است
- روان شما را پریشان نمی سازد
- در زندگی شما اختلال ایجاد نمی کند
- سلامتی ذهن و جسم شما را به خطر نمی اندازد
- کوتاه مدت و گذرا است
- باعث ایجاد انگیزه و پیشرفت شما می شود
استرس منفی
- به شدت مخرب است
- در طولانی مدت باعث ایجاد اختلال اضطراب فراگیر می شود
- باعث ایجاد انواع بیماری های روانی و جسمی می شود
- در زندگی روزمره، درس و کار شما اختلال ایجاد میکند و باعث مشکلات جدی می شود
- باعث پریشانی و آشفتگی شما می شود
- انگیزه و امید را از شما می گیرد
- طولانی مدت است و شما را فرسوده می کند
- باعث ایجاد نشخوار فکری در شما می شود
موارد بالا دلیل محکمی است برای اینکه به این مهم پی ببریم که مواجهه با استرس خیلی بیشتر به سلامت روان ما و زندگی فردیمان کمک می کند تا دوری از آن. پس ما باید به طور کامل استرس را بشناسیم.
تأثیرات جسمی استرس
وقتی که ما با موقعیتی پر استرس مواجه می شویم، پاسخ های فیزیولوژیک گوناگونی در بدنمان رخ می دهد. در ابتدا حواس یا اعضای حسی( مثل: چشم، گوش…) اطلاعاتی را به مغز می فرستد. بالاترین قسمت مغز کورتکس است؛ که اطلاعات را تفسیر می کند. کورتکس مرکز تفکر و احساس است . یعنی وقتی که شما در موقعیتی خاص چیزی را احساس می کنید یا در مورد آن فکر می کنید جزو وظایف کورتکس است و در آنجا رخ می دهد. اگر اطلاعات ورودی به مغز پر استرس تعبیر شوند، بخش های پایین تر مغز یک پاسخ فیزیولوژیک پیچیده را شروع می کند، که غدد و تمام اعضای بدن را در بر می گیرد.
پاسخ جنگ یا گریز در برابر استرس زا ها
اولین مجموعه از پاسخ ها به وسیله ی پیام هایی که از طریق سیستم عصبی به اندام های بدن فرستاده می شود ایجاد می گردد. اغلب این پاسخ، پاسخ جنگ یا گریز خوانده می شود؛ چون بدن را برای حمله یا فرار آماده می کند. این پاسخ برای اجداد ما هنگامی که با یک شیر گرسنه رو به رو می شدند، یک پاسخ سازشی بوده است. امروزه هنوز هم در زمانی که نیاز به یک عمل فیزیکی شریع در واکنش به یک استرس زا داریم، این پاسخ برای ما مفید است. ( مغز قدیم)
موارد زیر برخی از تغییرات بدنی که بخشی از پاسخ “جنگ یا گریز ” هستند را تشکیل می دهد:
- گشاد شدن مردمک چشم
- افزایش تنفس
- افزایش ضربان قلب
- افزایش فشار خون
- جریان یافتن خون از اندام ها به ماهیچه ها
- تحریک شدن غدد تعریق
- رها شدن قند و اسید های پرب به جریان خون
- ترشح آدرنالین توسط غدد فوق کلیوی
به دلیل اینکه اطلاعات مریوط به پردازش استرس از طریق سلول های عصبی منتقل می شود، این تأثیرات جسمی به سرعت اتفاق می افتد( تقریبا با همان سرعتی که یک واقعه را پر استرس تعبیر می کنید) بدن آماده است که به سرعت عمل کند: افزایش ضربان قلب و تنفس، اکسیژن بیشتری را برای سلول ها فراهم می کند. قند و اسید های چرب برای سلول ها انرژی فراهم می کنند و غیره.
انواع استرس
نحوه بروز استرس در بدن اشکال مختلفی دارد، که بر اساس این اشکال تقسیم بندی های متفاوتی برای استرس تعریف شده است. یکی از رایج ترین و کاربردی ترین آن ها تقسیم بندی سه گانه زیر می باشد:
- استرس لحظه ای Acute stress
- استرس مکرر Episodic stress
- استرس مزمن Chromic stress
استرس لحظه ای
همان طور که از اسمش پیداست، استرس لحظه ای واکنش آنی و خیلی سریع بدن در مقابل موقعیت جدیدی است، که به تازگی و در لحطه پیش آمده است. این اتفاق می تواند خیلی غیر منتظه و بد باشد مثل تصادف با ماشین، یا اینکه کسی ناگهان شما را بترساند. اما گاها می تواند مفید و از روی هیجان و همراه با لذت باشد مثلا سوار ترن هوائی شدن. دسته دوم تا زمانی که خطر و آسیب جسمی و جانی نداشته باشد برای سلامت روان و موارد جسمی ناشی از استرس شما نه تنها خطری ندارد بلکه حتی مفید است. چرا که شما را برای استرس هایی که در اثر مسائل مختلف پیش می آید آماده می کند. در واقع شما شبیه شاگردی می شوید که در طول سال مدام کتاب را مطالعه می کند و اگر امتحای ناگهانی گرفته شود، کمتر از بقیه به مشکل می خورد. استرس های لحظه ای کوتاه مدت و گذراست اما گاها بنا به دلایلی اگر طولانی شود باعث آسیب های جسمی از جمله: سردرد، تنش و عصبی شدن، معده عصبی و درد های عصبی از این قبیل خواهد شد.
استرس مکرر
این استرس در اثر موضوعی که مکررا در حال تکرار هست در زندگی شما ایجاد می شود. مثلا وقتی شما نگران آینده هستید و مدام به این فکر می کنید که فلان موضوع چه می شود یا فلان مسئله چطور پیش می رود و مواردی مشابه. افرادی که در مشاغل سخت و پر تنش کار می کنند معمولا دچار این نوع استرس می شوند مثل افرادی که در دادسرا ها کار می کنند یا پلیس ها. از ویژگی های خلقی این افراد می توان به بد اخلاقی و کج خلقی آن ها اشاره کرد. این افراد معمولا موج منفی اطراف خود دارند و تغلب اوقات عجله دارند. عجول بودن، رقابت جو بودن، بی صبر و حوصلگی و آشفتگی از ویژگی های بارز این دسته هست. آن ها در طولانی مدت دچار بیماری های قلبی و عروقی و اختلالات خواب می شوند.
استرس مزمن
این نوع استرس معمولا زمانی پیش می آید که فرد برای مدت طولانی استرس دارد و زمان زیادی است که درگیر یک مشکل است. گاهی هم این مورد ریشه در کودکی دارد. وقتی مدت زمان طولانی فرد درگیر یک مشکل طولانی است، احساس شکست میکند. او احساس می کند که یک قربانی است و هیچ راه فراری از موقعیت بد ندارد. این موضوع تأثیرات منفی برسلامت روان و جسمی فرد دارد. باعث سردرد های مزمن، اختلالات خواب، بی خوابی های مکرر، درد شدید معده، اضطراب، افسردگی، فشار خون، کاهش سیستم ایمنی و مواردی از این دست می شود. گاها این افراد منزوی و پرخاشگر هستند و مشکلات مکرر زیادی دارند.
روش های درمان استرس
برای درمان استرس راه کار های بسیار زیادی وجود دارد، که شما به صورت فردی و قبل از مراجعه به روانشناس؛ یا روانپزشک قادر به انجام آن هستید. لازم است بدانید قبل از هر اقدامی شما باید سعی کنید علت ایجاد استرس های مختلف را در خودتان پیدا کنید. درست است که شرایط فعلی جوامع و سبک زندگی اجتماعی یا فردی به طور ناخودآگاه باعث ایجاد استرس می شود، اما اگر ما با راهکار های ساده به درمان و بهبود آن کمک نکنیم رفته رفته اوضاع بدتر می شود. در نتیجه ما از نظر روحی و جسمی دچار آسیب های جدی می شویم، و قدم قدم به افسردگی های مزمن و اختلالات روانی نزدیک تر می شویم.
برخی راهکار ها بسیار ساده و ابتدایی هستند که می توانند به ما کمک کنند. بعضی از آنها لحظه ای هستند و در لحظه می توانند به بهبود یا رفع استرس ها آنی کمک کنند. برخی نیز راهکار هایی هستند که به شکل روتین و مداوم آنها را تکرار می کنیم و بهتر است در روزمره خود از این راهکار ها کمک بگیریم.
از جمله مواردی که در لحظه و به شکل کوتاه مدت به ما کمک می کند می توان به گزینه های زیر اشاره کرد:
- تنفس های عمق
- پیدا کردن مسیر ذهنی موضوعی که عامل ایجاد استرس شده
- قدم زدن برای آرامش
- انجام چند حرکت ورزشی خیلی ساده که باعث ریلکس شدن بدن می شود
- نوشیدن آب یا دمنوش آرمش بخش
- و حتی گاها گریه کردن در همان لحظه
- و مواردی شبیه به مثال های بالا
برای راهکار های خود درمانی مکرر موارد بیشتری هستند که بتوانیم از آنها کمک بگیریم و اگر به درستی به آنها عمل کنیم اکثرا مفید و نتیجه بخش هستند. برخی ازین راهکار ها شامل موارد زیر می باشند:
- دلایل استرس خود را در یک دفترچه بنویسیم و آنها را بررسی کنیم
- ورزش روزانه انجام دهیم هرچقدر هم زمان آن کم باشد به طور مداوم انجام دهیم
- موسیقی های آرامبخش گوش دهیم
- زیاد بخندیم حتی بی دلیل یا به مسائلی که چندان خنده دار نیستند
- سعی کنیم زمان بیشتری را با خانواده یا دوستان خود که انرژی خوب به ما می دهند بگذرانیم
- از افرادی که که ما را ناراحت می کنند یا به ما انرژی منفی می دهند دوری کنیم
- نه گفتن به تمام افراد و مسائلی که باعث ایجاد تنش و استرس در ما می شوند را یاد بگیریم
- تمام کارهای که در طول روز باید انجام دهیم را یادداشت کنیم تا فراموش کردن موردی باعث آزار و استرس در ما نشود
- آرام بخش های ذهنی را برای خود تجویز کنیم مثل یوگا، مدیتیشن، قدم زدن، رفتم به طبیعت یا مکان هایی که دوست داریم و مواردی مشابه این ها
- صحبت کردن با افرادی که به آنها اعتماد کامل داریم
- خوردن گیاهان دارویی و آرامبخش مثل دمنوش ها
- داشتن رژیم غذایی سالم و اصولی
- سعی کنیم از تنهایی و فکر و خیالات آشفته بپرهیزیم
- سعی کنیم فعال باشیم و از بیکاری بپرهیزیم
موارد زیاد دیگری هست که می توان به لیست بالا اضافه کرد، و با بهره مندی از آنها به کاهش استرس خود کمک کنیم. اگر مورد دیگه ای رو میشناسین برامون کامنت کنید.
درباره سید علی احمدی
عاشق اینم به مردم کمک کنم تغییر مثبت کنند و کسانی که دوست دارند تغییر بدن || یه کتاب نوشتن به نام " مین های موفقیت " || یه سبک آموزشی جدید دارم به اسم "سمی-تئاتر" || یه دوره آموزشی بلند مدت دارم به اسم " استادی تغییر" ||شعار زندگیم : " استاد تغییر باشیم، نه قربانی تقدیر "
نوشته های بیشتر از سید علی احمدی
دیدگاهتان را بنویسید